Zmiany skórne u noworodków i niemowląt

Skóra noworodków i małych niemowląt ze względu na niedojrzałość funkcjonalną jest bardziej wrażliwa na bodźce zewnętrzne i w związku z tym  wymaga indywidualnego  podejścia zarówno w pielęgnacji, diagnostyce,  jak i leczeniu. 

Obserwowane w tym okresie problemy ze skórą są na szczęście łagodne i  przejściowe, lecz często wzbudzają niepokój rodziców.

Skóra sucha, szorstka: 

Skóra noworodka i niemowlaka może być sucha i szorstka w porównaniu do skóry dzieci starszych.  Wynika to ze zwiększonej przeznaskórkowej  utraty wody, związanej z niedojrzałością warstwy rogowej naskórka w pierwszych 12 miesiącach  życia. Wzmaga się ona , gdy w otoczeniu jest sucho i ciepło lub podczas gorączki. Pamiętajmy o tym zwłaszcza w okresie zimowym ( grzewczym). Przegrzewanie maluszka może powodować występowanie pojedynczych lub mnogich „zaczerwienień” z miejscowym łuszczeniem.

Skóra dojrzałego, zdrowego noworodka, który nie prezentuje żadnych objawów, nie potrzebuje „profilaktycznego”smarowania kremami, emolientami czy też innymi specyfikami.

Jeśli jednak zauważymy na skórze przesuszone, zaczerwienione miejsca warto zastosować emolient, przeznaczony do pielęgnacji skóry noworodków/niemowląt, aby wspomóc kondycję skóry i przywrócić jej dobrostan. Bardzo ważne jest równoczesne dbanie o odpowiednie nawodnienie dziecka i wilgotność otoczenia, szczególnie zimową porą.

Zmiany okolicy pieluszkowej:

Skóra znajdująca się pod pieluszką narażona jest na stały kontakt z moczem i kałem, które działają drażniąco, powodując zaczerwienienie skóry pośladków („odparzenie”). Zatem podstawowym elementem właściwej pielęgnacji niemowlęcia jest częsta zmiana pieluszek – co najmniej po każdym wypróżnieniu. Bardzo ważne jest, aby pośladki i okolicę krocza myć — wodą z dodatkiem mydła /emulsji do mycia i dokładnie osuszyć. Jednorazowe chusteczki są nasączone dodatkowymi substancjami chemicznymi, dlatego u niemowląt z wrażliwą skórą mogą wywoływać podrażnienie i zaczerwienienie.

Niestety ze względu na sprzyjające warunki pod pieluszką nawet przy prawidłowej pielęgnacji może rozwinąć się tzw.  Pieluszkowe Zapalenie Skóry,  czyli  stan zapalny, dla którego charakterystyczne są rumieniowe plamy, grudki, pęcherzyki, nadżerki, złuszczanie naskórka zlokalizowane w miejscu przylegania pieluszki.

Powoduje to duży dyskomfort u dziecka, ze względu na towarzyszący świąd skóry.

Co robić w razie wystąpienia ww objawów?

Zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe zasady higieny i pielęgnacji skóry tej okolicy (jak wyżej). Trzeba sprawdzić, czy stosowane dotychczas preparaty kosmetyczne nie działają drażniąco i/lub alergizująco. Podobnej ocenie należy poddać same pieluszki.

Należy umożliwić dziecku jak najczęstsze przebywanie bez pieluszki, aby zapewnić prawidłową wentylację zmienionej zapalnie okolicy skóry oraz ułatwić regenerację uszkodzonego naskórka.

Zmiany skórne w okolicy pieluszkowej może  być również objawem Łojotokowego Zapalenia Skóry (ŁZS) charakteryzującego się występowaniem zmian zapalnych pokrytych łuską. Często  – poza okolicą pieluszkową zajęte są środkowa część twarzy, czoło, okolica małżowin usznych, policzki, szyja oraz głowa owłosiona  – w postaci ciemieniuchy.

Podstawą postępowania w ŁZS jest nic innego jak łagodna pielęgnacja skóry dziecka z zastosowaniem delikatnych preparatów myjących i niedopuszczanie do tworzenia się grubych pokładów łuski.

Leczenie ciemieniuchy jest bardzo proste  – wymaga jedynie  delikatnego i systematycznego (!) wyczesywania łuski za pomocą miękkich szczotek niemowlęcych po wcześniejszym zastosowaniu preparatów rozmiękczających łuskę — wystarczy tłusta maść (np. z alantoiną), oliwka lub oliwa z oliwek. (Dostępne są również gotowe preparaty „na ciemieniuchę”) ale wg mnie nie warto w nie inwestować.

Czynności te (natłuszczanie + wyczesywanie) można i należy powtarzać tą czynność kilka razy dziennie do czasu ustąpienia zmian.

W przypadku prawidłowego postępowania łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt mija najczęściej w ciągu kilku tygodni, chociaż może trwać nawet do 1. roku życia, u dorosłych natomiast ma tendencję do nawrotów i wymaga stałej pielęgnacji. Nie istnieją metody zapobiegania zachorowaniu na łojotokowe zapalenie skóry. Można jedynie zapobiegać rozwojowi bardziej poważnych postaci tej choroby poprzez prawidłowe postępowanie już w przypadku zmian skórnych o niewielkim nasileniu.

Potówki:

Są zmianami, które powstają w następstwie wzmożonego pocenia, przy jednoczesnym zmniejszeniu lub utrudnieniu odpływu potu. Czynnikiem sprzyjającym pojawianiu się potówek jest maceracja naskórka w następstwie przegrzewania, ubierania dziecka w nieprzewiewne ubrania z tkanin syntetycznych lub nieprawidłowej pielęgnacji skóry. Podstawą leczenia jest obniżenie temperatury otoczenia i unikanie zakładania dziecku zbyt ciepłej lub syntetycznej odzieży. Zaleca się również pielęgnację skóry jedynie delikatnymi dermokosmetykami, które nie będą zatykać ujść gruczołów potowych. Nie poleca się stosowania oliwek kosmetycznych, a gdy istnieje potrzeba leczenia, (przy zmianach bardziej nasilonych) zaleca się stosowanie preparatów zawierających cynk – składnik o działaniu osuszającym. W przypadku wtórnego nadkażenia zmian skórnych może zachodzić potrzeba zastosowania antybiotyku.

Trądzik niemowlęcy:

Występuje u około 20% noworodków i może pojawiać się już w pierwszych dniach życia (ale najczęściej w drugim mcu. życia). Jego przyczyną jest wpływ hormonów matki przeniesionych jeszcze w czasie ciąży do organizmu dziecka. Objawia się występowaniem — najczęściej na skórze twarzy — zmian o różnej morfologii i nasileniu (zaskórniki, krosty, torbielki) -jak w trądziku młodzieńczym . Trądzik niemowlęcy wymaga zazwyczaj jedynie odpowiedniej pielęgnacji – sporadycznie konieczne jest zastosowanie leczenia miejscowego.

Prosaki:

Drobne białe lub białożółte grudki najczęściej na czole, policzkach, grzbiecie nosa. Mogą występować również na błonach śluzowych jamy ustnej — podniebienie, dziąsła- jako tzw. perły Ebsteina. Powstają w następstwie zaczopowania ujść gruczołów łojowych. Ulegają samoistnemu złuszczeniu. Nie wymagają leczenia.

Przerost gruczołów łojowych:

Drobne, żółte grudki z reguły na nosie i wardze górnej. Ustępują samoistnie po kilku tygodni lub miesięcy.

Atopowe zapalenie skóry:

To złożona jednostka chorobowa — uwarunkowana genetycznie nieprawidłowa funkcja układu immunologicznego i wadliwa budowa naskórka.

Charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem i tendencją do nawrotów nawet po długim okresie bezobjawowym. U pacjentów z AZS stwierdza się bardzo suchą skórę i jej bardzo dużą wrażliwość na czynniki zewnętrzne oraz skłonność do podrażnień. U małych niemowląt AZS może być związane z alergią (najczęściej pokarmową) – ale nie musi!

Zmiany skórne – w postaci nieregularnych ognisk rumieniowo-wysiękowych występują u małych niemowląt i dzieci do 2 rż. typowo na skórze twarzy (policzki, czoło, owłosiona skóra głowy) i dodatkowo na dalszych częściach kończyn oraz tułowiu. W niektórych przypadkach może być zajęta skóra zgięć stawowych (łokciowych, podkolanowych, nadgarstków). W przeciwieństwie do ŁZS i PZS okolica pieluszkowa zazwyczaj nie jest zmieniona chorobowo (!). Charakterystyczną cechą atopowego zapalenia skóry jest uporczywy i bardzo nasilony świąd skóry, nierzadko wywołujący rozdrażnienie i niepokój dziecka, mogący powodować przebudzenia w trakcie snu lub nawet bezsenność.

Warto dodać, że rozpoznanie ww jednostek chorobowych opiera się głównie na oglądaniu zmian skórnych gołym okiem. Specyfika wielu chorób skórnych polega na tym, że w początkowej fazie jednostki chorobowe mogą siebie bardzo przypominać i dopiero dłuższa obserwacja pozwala na dotarcie do przyczyny objawów pojawiających się na skórze. Rodzice muszą być tego świadomi i współpracować, a nie jak często się zdarza – w razie braku szybkiej poprawy szukać innego lekarza. Rozpoznanie, a co za tym idzie skuteczne leczenie, nie zawsze można postawić na jednej wizycie. W przypadku długo utrzymujących się zmian skórnych, opornych na leczenie wskazane jest wykonanie badań dodatkowych.